Reklama

Dwór Chociszewo

e-Wyszogród - Wyszogrodu i okolice Lokalne wiadomości

26/01/2018 22:16

Dwór Chociszewo - ze strony Dwory i Pałace Mazowsza

Właściciele i majątek
W połowie XV wieku Chociszewo należało do Wincentego Giżyckiego h. Gozdawa, syna Więcława, sędziego ziemskiego sochaczewskiego i gostynińskiego oraz Elżbiety. Wincenty był marszałkiem na dworze książąt czersko-warszawskich (1446) i kasztelanem wiskim (1465). Jego brat - Paweł Giżycki - w 1439 roku został wybrany biskupem płockim. Chociszewo nabył w 1448 roku za 1200 grzywien. W 1440 roku poślubił Olechnę (Aleksandrę) z Sąchocina h. Rogala, córkę Ścibora, marszałka mazowieckiego, z którą miał syna - Pawła, kanonika płockiego. Po jej śmierci ożenił się ponownie, tym razem z Dobrochną Szyrzykówną z Falkowa h. Doliwa, córką Jana. Jako wiano wniosła mu ona wieś Falków, w powiecie opoczyńskim. Z drugiego małżeństwa Wincentemu urodził się syn - Jan i córka - Katarzyna. W 1451 roku Wincenty zapisał akt fundacji kościoła w Chociszewie. W roku następnym jego brat Paweł - jako biskup - zatwierdził ten akt, erygując również parafię. Jeszcze za życia Wincenty uzyskał zrzeczenie się przez córkę przypadającej jej części ojcowizny oraz części dóbr po matce, w zamian za 1.000 dukatów. Dzięki temu po jego śmierci całe dobra przypadły Janowi Giżyckiemu, marszałkowi nadwornemu ks. Bolesława na Warszawie i Sochaczewie (1482). Jan był dwukrotnie żonaty. W 1477 roku poślubił Małgorzatę Leżeńską h. Nałęcz, z którą miał syna Andrzeja. Jego drugą żoną była Katarzyna Kleczowska, z którą miał synów: Wacława i Feliksa oraz córkę Annę.
Na początku XVIII wieku właścicielem Chociszewa był Adam Lasocki h. Dołęga, syn Władysława, stolnika zakroczymskiego i Marianny Kossobudzkiej. Adam poślubił Teofilę Gembart h. Jastrzębiec (Łazęki), córkę Aleksandra, łowczego dobrzyńskiego. W 1708 roku Adam zapisał 1.000 florenów na kościół w Chociszewie. Zmarł bezdzietny, wdowa wyszła za mąż za jego stryjecznego brata Pawła, podstolego ciechanowskiego, dziedzica Strachowa.
W 1726 roku Chociszewo należało do Władysława Łaźniewskiego z Obór, syna Jana Michała cześnika gostyńskiego i Teofili Lasockiej, stolnikówny zakroczymskiej. Władysław był chorążym czernihowskim i zakroczymskim, sędzią wojskowym i posłem. Poślubił Teresę Zembrzuską, pisarzównę grodzką sochaczewską. Zmarł w 1757 roku. Wdowa po nim w 1779 roku zapisała kościołowi w Chociszewie dwie włóki i 18 morgów ziemi. Po śmierci Teresy w 1780 roku dobra przypadły jej synom - Tomaszowi urodzonemu 7 marca 1733 roku w Chociszewie, radcy dworu elektora saskiego i Adamowi urodzonemu 23 stycznia 1746 roku także w Chociszewie, sędziemu kapturowemu zakroczymskiemu.
W 1820 roku majątek należał do Franciszka Miszewskiego h. Lubicz, ożenionego z Salomeą Kadłubowską h. Belina. W 1838 roku jako dziedzic wymieniany jest Wiktor Jerzewski. W 1848 roku właścicielem był Leonard Tadeusz Rusiecki h. Radwan, urodzony 3 października 1794 roku, syn Józefa i Anieli z Miszewskich, mieczników ziemi sochaczewskiej. W 1850 roku sprzedał on swe dobra Onufremu Lewockiemu. Zmarł przed 1853 rokiem.
Onufry Lewocki h. Jelita urodził się w 1787 roku w Żytomierzu na Wołyniu jako syn Gabriela i Teofili ze Stopczańskich. 27 sierpnia 1822 roku poślubił w Warszawie Katarzynę Lipińską h. Brodzic, urodzoną 2 października 1799 roku w Zelwie (gubernia grodzieńska), córkę Stanisława i Marii z Oleśnickich Głowaczów. Onufry był Referentem Cenzury Dzieł w Królestwie Polskim, następnie po śmierci stryja żony został w 1830 roku Wizytatorem Generalnym Szkół Królestwa Polskiego. Był znakomitym matematykiem, autorem i tłumaczem podręczników do geometrii i statystyki. Członkiem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, wiceprezesem Wydziału Wsparcia tego Towarzystwa. Kawalerem Orderu Św. Stanisława kl. III. Kolatorem kościoła w Chociszewie, gdzie wzniósł nową plebanię oraz odrestaurował świątynię.
Katarzyna Lewocka była wychowywana w domu rodziców i tam też otrzymała wykształcenie, które umiała własną pracą tak uzupełnić, że w krótkim czasie mogła się zaliczyć do najukształceńszych kobiet w kraju. Wiele także zawdzięczała pod względem wykształcenia swemu stryjowi Józefowi Lipińskiemu, pisarzowi. Stryj wprowadził Katarzynę na salony rezydencji Potockich w Wilanowie. Bratem Katarzyny był Tymoteusz Lipiński, profesor Szkół Rządowych, jeden z najbieglejszych numizmatyków polskich. Po ślubie wraz z mężem zamieszkała w Warszawie, w Pałacu Kazimierzowskim, w prawej oficynie na drugim piętrze. Mieszkanie ich niedługo potem stało się ogniskiem życia umysłowego Warszawy. W salonie Lewockiej bywali niemal wszyscy zamieszkali w Warszawie literaci, ludzie nauki czy profesorowie. Sama Katarzyna również próbowała swoich sił jako pisarka. Zaczęła w 1829 roku jako tłumaczka powieści Bug Jargal Wiktora Hugo. Następnie napisała wiele powiastek dla dzieci i ludu.
Małżeństwo dochowało się dwojga dzieci: syna Józefa oraz córki Heleny zamężnej z Henrykiem Łempickim h. Junosza (jej ojcem chrzestnym był Staszic). Onufry Lewocki zmarł w Chociszewie 9 października 1854 roku. Po śmierci męża Katarzyna przestała prowadzić salon. Często odwiedzała swojego syna w Chociszewie. Podczas swych wizyt chętnie zajmowała się umysłowym rozwojem ludu wiejskiego. Uczyła i dawała rady, wspierała w potrzebie, odwiedzała chorych. Tych mocniej cierpiących zabierała do dworu i sama opatrywała. Wraz z synem utworzyli szkółkę dla dzieci włościańskich. Przyczyniła się do upiększenia miejscowego kościoła ofiarowując obraz. Ofiarowała też morgę gruntu pod cmentarz parafialny, poświęcony w 1885 roku. Ostatnie lata spędziła w Warszawie, gdzie mieszkała w oficynie domu Grodzickich na Krakowskim Przedmieściu. Tam też zmarła 23 lutego 1890 roku w wieku 91 lat. Mszę żałobną w kościele Św. Krzyża w Warszawie odprawił arcybiskup Wincenty Popiel. Pochowana została na warszawskich Powązkach.
Po śmierci Onufrego majątek Chociszewo prawem spadku otrzymał jego syn - Józef Lewocki. Józef był tłumaczem powieści dla dzieci. W 1856 roku wziął ślub ze swoją kuzynką Marią z Lipińskich, córką Karola, a siostrą rzeźbiarza Stanisława (latem 1858 roku podczas pobytu w Chociszewie wykonał i ofiarował miejscowemu kościołowi św. Leonarda rzeźby – „Chrystus w cierniowej koronie”, „Matka Boska” i „Św. Józef” – umieszczone nad amboną i przy ołtarzu). Józef zmarł tragicznie w dniu 10 sierpnia 1864 roku. Tego dnia wyjechał ze swojego majątku do Warszawy, by odwiedzić matkę i siostrę. Gdy pod Twierdzą Modlin miał Wisłę przebywać, wtoczywszy swój powóz na prom przewozowy, umyślił powtórzyć to, co nieraz, jako nadzwyczajnie wprawny w sztuce pływania, dokonywał łatwo i pomyślnie, i chciał znowu przepłynąć całą tę rzekę. Powietrze zrazu spokojne, zmieniło się nagle, i czy to siłą fali, czy niemocą jakiegoś nieprzewidzianego kurczu, w nurtach zanurzony, ten który z nimi walczyć umiał był i przywykł, już na świat nie wrócił, złożywszy w nich zwłoki swoje. Jego ciało nigdy nie zostało odnalezione. W chwili śmierci miał 40 lat. Dobra Chociszewo objęła Maria, której pomagał ojciec Karol Lipiński. Karol zmarł w Chociszewie 4 maja 1872 roku.
W 1873 roku majątek należał do Józafata Zawidzkiego, urodzonego w 1836 roku, zmarłego w 1889 roku. Następnym właścicielem był Stanisław Zawidzki. W lipcu 1889 roku w dobrach wybuchł pożar. Spłonęły spichlerze, w których Stanisław przechowywał trzyletnie zbiory, czekając podwyżki cen. Panujące susze, a stąd przewidywane nieurodzaje dawały mu nadzieję osiągnięcia możliwie najwyższych cen i w chwili właśnie, kiedy rozpoczął układy z kupcami o sprzedaż zboża, ogień krescencję całą strawił do szczętu. Spłonęło dwa tysiące korcy żyta i tyle samo pszenicy. Zbudzony łuną ogniową, zerwał on się z łóżka, a ujrzawszy wszystko w płomieniach, padł na miejscu, rażony apopleksją.
Kolejnym właścicielem Chociszewa był Mateusz Przybojewski, urodzony w 1830 roku, syn Marcina i Józefy. Mateusz był trzykrotnie żonaty: w 1849 roku w Żurawinku z Joanną Obrębską, w 1851 roku w Kukowie z Józefą Gumińską oraz 10 lutego 1877 roku w Bledzewku z wdową Bronisławą Myślińską z domu Zawidzką, urodzoną w 1842 roku. Mateusz zmarł w 1897 roku, a Bronisława w 1924 roku. Oboje pochowani są na cmentarzu parafialnym w Chociszewie.
W 1910 roku majątek należał do Władysława Adama Żółtowskiego h. Ogończyk i jego żony Kamili Agnieszki z Przybojewskich. Władysław Żółtowski urodził się w 5 maja 1865 roku. Po ukończeniu gimnazjum w Płocku, studiował farmaceutykę na Uniwersytecie Warszawskim. Ukończył ją z wyróżnieniem w 1890 roku. Następnie został asystentem przy katedrze chemii, farmacji i farmakognozji w warszawskim Instytucie Weterynaryjnym. W 1898 roku objął stanowisko asesora farmacji na gubernię warszawską. W tym samym roku otworzył swą aptekę w Warszawie przy ulicy Dzikiej. W 1914 roku został wybrany wiceprezesem Warszawskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, by po dwóch latach zostać jego prezesem. W 1917 roku został wybrany na członka Rady Miejskiej Warszawy, stanowisko to piastował do końca życia. Zasiadał w Radzie Nadzorczej spółki Hurtownia Aptekarzy Polskich, powołanej w 1921 roku w Warszawie. W 1923 roku został kuratorem szpitala św. Jana Bożego, był również kuratorem przytułku dla starców w Warszawie. Był odznaczony Orderem Św. Stanisława kl. III. Zmarł 30 października 1925 roku w Warszawie. Pochowany został na warszawskich Powązkach.
Po śmierci męża Kamila wyszła za mąż po raz drugi. Poślubiła Antoniego Paczowskiego, urodzonego w 1874 roku w Ciechanowie, syna Teodora i Heleny Fontana. Antoni studiował malarstwo w Krakowie, następnie wyjechał do Paryża, gdzie wystawiał swoje prace. Kilka lat spędził również w USA. Po powrocie do kraju malował portrety świętych dla kościołów. Zmarł w Chociszewie 18 marca 1938 roku, przeżywszy 64 lata. Tam też został pochowany.
Ostatnim właścicielem Chociszewa był syn Władysława i Kamili - Kazimierz, urodzony w 1905 roku. Po wybuchu II WŚ Żółtowski wraz z żoną zostali wypędzeni z majątku i zamieszkali w Warszawie, gdzie jego żona prowadziła aptekę. Po wojnie, w 1948 roku Kazimierz wyjechał do Francji, gdzie zmarł w 1970 roku. Pochowany został na cmentarzu w Montmorency. Kamila Paczowska została w Warszawie, gdzie zmarła w 1960 roku. Pochowana została na warszawskich Powązkach.
W przejętym na skutek reformy rolnej dworze utworzona została szkoła, która działa w nim do dzisiaj. Park dworski został zniszczony w latach 60. XX wieku podczas wytyczania nowej szosy Zakroczym-Płock, został nią przedzielony.

Zespół architektoniczno-parkowy
Klasycystyczny dwór został wzniesiony w trzeciej ćwierci XIX wielu dla rodziny Lewockich. Parterowy, z ryzalitem na osi zwieńczonym trójkątnym frontonem. Z arkadowym wejściem i takimi oknami po obu stronach.